طرحواره

طرحواره چیست؟

زمانی که کودک به دنیا می آید از نظر برخی از نظریه پردازان مانند یک لوح سفید است و برخی دیگر معتقدند صفات ژنتیکی فرد با خود به این جهان می آورد باعث می شود او به شیوه یخاصی رشد یابد، رفتار کند، اما گروهی میانه رو هستند که معتقدند نوزاد با مجموعه صفات مشخصی به دنیا می اید اما محیط مناسب برای شکوفا شدن این صفات ذاتی نیاز است برای مثال اگر فرد از لحاظ ژنتیکی مستعد یک بیماری یا یه رفتار بزه باشد اگر در محیط سالم قرار بگیرد ممکن است این صفات بروز ندهند و بلعکس آن نیز اتفاق می افتد. حال یکی از اجزایی که در سال های نه چندان دور ژان پیاژه پایه آن را نهاد و بعدها گسترش یافت طرحواره ها یا ساختار های شناختی ثابتی هستند که افراد در برخورد ا اشیا جدید آن ها را می سازند یا تغییر می دهند یا به اصطلاح درون سازی و برون سازی می کنند، امروزه طرحواره درمانی جز محبوب ترین درمان ها به شمار می آید.

واژه طرحواره از نخستین دهه های قرن بیستم به متون روانشناسی راه یافت و روانشناسان بسیاری آن را با تعاریف خاص خود شان در چهارچوب نظری ویژه ای بکار بستند. به نظر می رسد بارتلت اولین کسی بود که مفهوم طرحواره را در روانشناسی و در گستره حافظه مطرح کرد.  بعدها کم کم در روانشناسی جایگاه ویژه ای یافت و در نظریات پیاژه مدلهای باز نمایی ذهنی را بخوبی توضیح داد. در چند دهه اخیر نظریه پردازان شناختی – رفتاری مثل بک، باور، تیزدیل، متیوز و کلارک برای تبیین نابهنجاریهای روانی و نظریه پردازان روانشناسی اجتماعی مثل نیس بت برای تبیین سازه های ذهنی در پیوند با درون دادهای اجتماعی از واژه طرحواره بهره بردند.

طرحواره به عنوان هسته اصلي باورهاي انسان، مدت زيادي است که مورد بررسي روان شناسان قرار گرفته است. آن ها مي گويندتجربيات دوران کودکي و زندگي باعث شکل گيري طرحواره در ذهن افراد مي شود؛ يعني همان قالب فکري ما و آن چه به وسيله آن دنيا را مي بينيم و مسائل را حلاجي مي کنيم، رفتار ديگران را معنا مي کنيم و به اتفاقاتي که پيرامون ما رخ مي دهد، بار معنايی مي دهيم. طرحواره ها يک سري جملات خبري غيرمشروط است که درباره زندگي، محيط پيرامون و روابط با ديگران آن ها را باور داريم و در همين قالب فکري مي مانيم. به عنوان مثال کودکي را تصور کنيد که پدر سختگيري دارد که در بيشتر موارد از فرزندش راضي نيست. وي در طول زمان مي انديشد، ايرادي دارد که قابل رفع نيست براي همين هرگز پدرش از او راضي نيست. به اين ترتيب طرحواره نقص در ذهن وي شکل مي گيرد و با همين تفکر وارد دنياي بزرگسالي يا زندگي مشترک مي شود.

شاید بتوان گفت طرحواره یک بسته حافظه ایست که محتوای آن را آموزه های فرد در طول زمان شکل می دهد. باید توجه داشت که در روند پدیدایی طرحواره ها عواملی مثل بنیادهای زیستی فرد و عوامل مربوط به محیط تربیتی او مثل محیط خانواده، فرهنگ، تجارب وی در فرایند رشد، رخدادهای بزرگ و . . . تاثیر می گذارند. این بسته حافظه ای مثل یک فیلتر بزرگ و پیچیده بر سر راه اطلاعات ورودی به حافظه و همچنین اطلاعات موجود در حافظه عمل کرده و با سرند، دسته بندی، و سازمان دهی، شکل گیری معانی جدید را در ذهن ممکن می سازد.طرحواره ها فراتر از یک باورند آنها ما را برای مقوله بندی اطلاعات و پیش بینی رخدادها توانا می سازند. یک طرحواره در برگیرنده مجموعه ای از خاطرات، هیجانها، حسهای بدنی و شناختارهاست. ویژگی مقاوم بودن و سخت جانی طرحواره ها آنها را در صدر فهرست چالشهای کسانی می گذارد که در حرفه شان با ” تغییر ” سر و کار دارند.

شش طرحواره ی اساسی که در درمان مد نظر قرار می گیرند:

شش سازه اصلی در طرحواره درمان عبارتند از :

1. طرحواره های ناسازگار اولیه
2. نیازهای بنیادین
3. حیطه های طرحواره
4. راهبردهای مقابله ای
5. سبکهای طرحواره
6. کنشهای طرحواره